
Bóle brzucha u dzieci
Bóle brzucha mogą być objawem choroby somatycznej, mieć charakter czynnościowy, ale również mogą być wynikiem istniejących u dziecka problemów psychologicznych. Obserwacje rodziców i wcześniejsze dokładne wypy-tanie dziecka o charakter dolegliwości – kiedy pojawił się ból, w jakim miejscu, czy towarzyszą mu inne objawy bądź istnieje związek ze spożywanym posiłkiem – są zwykle kluczowe dla postawienia wstępnej diagnozy. Ważne jest, aby w czasie takiego „wywiadu” nie sugerować dziecku żadnych odpowiedzi, tylko pozwolić mu opowiedzieć o tym, co się dzieje, własnymi słowami. Jeśli ból jest ostry, budzi podejrzenie choroby chirurgicznej, do czasu spotkania z lekarzem nie należy podawać dziecku jedzenia ani picia.
Bóle brzucha dzieli się zazwyczaj na bóle organiczne – spowodowane tzw. chorobą organiczną (jak np. zapalenie wyrostka robaczkowego, niedrożność, choroba Crohna itp.) oraz bóle czynnościowe, wynikające z zaburzenia codziennej czynności przewodu pokarmowego i psychogenne – związane ze stresem. Przyczyna największej ilości (nawet 70%) dolegliwości leży właśnie w zaburzeniach funkcji układu pokarmowego. Ból występuje tu epizodycznie lub ciągle, przy czym nic nie wskazuje na inne powody – chorobę czy silne emocje, a dodatkowo dziecko może skarżyć się na bóle głowy, kończyn czy zaburzenia snu, jest płaczliwe, niechętnie się bawi i trudno mu skupić uwagę. Bóle dzielimy też na ostre i przewlekłe oraz wymagające interwencji chirurgicznej i niewymagające zabiegu operacyjnego.
Ból ostry:
Mianem ostrego bólu brzucha określa się ból o na-głym początku lub zmianę charakteru bólu w przebiegu schorzeń przewlekłych. Potocznie używany termin „ostry brzuch” określa sytuację, w której objawy mają nagły charakter i wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej, w tym chirurgicznej. Objawy przypominające „ostry brzuch” mogą wystą-pić w chorobach ogólnoustrojowych i nie zawsze są wynikiem chorób przewodu pokarmowego.
Choroby, wymagające leczenia chirurgicznego:
-
Powikłania niedrożności i/lub niedokrwienia jelit, perforacja przewodu pokarmowego, zapalenie wyrostka robaczkowego.
-
Krwawienia do jamy otrzewnej czy przewodu po-karmowego np. w wyniku urazu (wywiad!!).
-
Ostra niedrożność mechaniczna jelit (wgłobienie, uwięźnięcie przepukliny, zwężenie światła jelita po-zapalne lub nowotworowe, choroba Hirschprunga, ciało obce lub kamień kałowy).
-
Pęknięcia narządów (pęknięcie śledziony).
-
Skręt szypuły jądra, torbieli jajnika.
Najczęstsze przyczyny ostrych bólów brzucha w zależności od wieku dziecka zebrano w tabeli.
Noworodki |
Niemowlęta |
Dzieci szkolne |
Młodzież |
Martwicze zapalenie jelit |
Kolka niemowlęca |
Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy |
Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy |
Choroba Hirschprunga |
Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy |
Zapalenie wyrostka robaczkowego |
Zapalenie wyrostka robaczkowego |
Niedrożność smółkowa |
Zaparcie |
Zaparcie |
Zaparcie |
Atrezja jelit |
Zakażenie dróg moczowych |
Zakażenie dróg moczowych |
Zapalenie narządów miednicy małej |
Zapalenie otrzewnej |
Ostre zapalenie ucha środkowego |
Urazy |
Skręt jajnika/jądra |
Urazowa perforacja jelit |
Wgłobienie |
Zapalenie płuc |
Urazy |
|
Skręt jelit, choroba Hirschprunga |
Zapalenie krezkowych węzłów chłonnych |
Zapalenie płuc |
Przewlekłe bóle brzucha.
U dzieci przedszkolnych i szkolnych dużym proble-mem zdrowotnym są przewlekłe bóle brzucha. Mia-nem przewlekłych bólów brzucha określa się dolegliwości bólowe, które występują stale lub niemal stale, ze zmiennym nasileniem i rzadko ustępują całkowicie. W odróżnieniu od bólów przewlekłych, nawracające bóle brzucha to zespół objawów bólo-wych, charakteryzujący się co najmniej jednym epizodem bólu w miesiącu, pojawiający się w ciągu kolejnych trzech miesięcy. Bóle te zakłócają rytm codziennych czynności a epizody bólowe są przedzielone okresami bezobjawowymi.
Powodem dolegliwości mogą być choroby dotyczące przewodu pokarmowego – zakażenia przewodu pokarmowego o różnej etiologii, przewlekłe zapalenie żołądka i dwunastnicy, kamica żółciowa, przewlekłe zapalenie trzustki, nieswoiste zapalenia jelit. Również schorzenia zlokalizowane poza nim mogą być powodem przewlekłych dolegliwości jak np. kamica nerkowa, wodonercze, zakażenia układu moczowego, zapalenie przydatków, a także schorzenia umiejsco
wione poza j. brzuszną np. płatowe zapalenie płuc, choroba refluksowa przełyku, cukrzyca, nowotwory, zespół Schönleina-Henocha.
Najczęstszą przyczyną przewlekłego bólu brzucha u dzieci są zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego. Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego to stany, w przebiegu których – zależnie od wieku dziecka – stwierdza się, zmienne kombinacje przewlekłych lub nawracających dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, których nie można wytłumaczyć nieprawidłowościami anato-micznymi, biochemicznymi (w badaniach dodatko-wych krwi i moczu).
Mechanizm powodujący powstanie przewlekłego dyskomfortu w zaburzeniach czynnościowych pozostaje niewyjaśniony. Jako przyczynę powstawania bodźców bólowych bierze się pod uwagę zaburzenia czynności, czucia trzewnego oraz nieprawidłowe przewodzenie bodźców pomiędzy trzewnym a ośrodkowym układem nerwowym. Istotną rolę odgrywają także przebyte w przeszłości choroby przewodu pokarmowego o różnej etiologii oraz sytuacja rodzinna dziecka.
Sytuacje, w których można podejrzewać psychoso-matyczne podłoże bólów brzucha:
-
początek nawracającego bólu jest związany lub na-sila się w związku z negatywnym przeżyciem,
-
ból utrzymuje się razem z trwaniem negatywnego przeżycia,
-
po ustąpieniu stresu ból zmniejsza się lub ustępuje,
-
przed postawieniem diagnozy dziecko wymaga co najmniej rocznej obserwacji,
-
rodzice, pacjent i lekarz zgadzają się z diagnozą.
Ten rodzaj bólu brzucha stanowi około 10-15% przypadków nawracających dolegliwości bólowych i jest związany ze stresową sytuacją rodzinną, szkolną, rówieśniczą (niestabilność rodziny, rozwód rodziców, alkoholizm, przemoc rodzinna i szkolna, wykorzystywanie seksualne dziecka, złe warunki bytowe, brak akceptacji ze strony rówieśników).
Kiedy i gdzie szukać pomocy lekarskiej?
Zwykle, aby wykluczyć organiczne przyczyny bólu brzucha wystarczy dobrze zebrany wywiad, brak objawów alarmowych, prawidłowy rozwój dziecka, brak odchyleń w badaniu fizykalnym. W przypadku nawracających bólów brzucha rozpoznanie powinno mieć charakter pozytywny, tzn. że wywiad i badanie fizykalne powinny sugerować powyższe rozpoznanie. Podstawowe badania diagnostyczne (morfologia, badania moczu, kału na obecność pasożytów czy usg jamy brzusznej) z dużą pewnością pozwalają na wykluczenie choroby organicznej.
Alarmujące objawy związane z przewlekłym bólem brzucha, nakazujące kontakt z lekarzem:
-
przewlekający się ból w prawym górnym lub dolnym kwadrancie brzucha lub ból zlokalizowany dalej od pępka,
-
zaburzenia połykania lub bolesne połykanie,
-
przewlekające się wymioty lub wymioty z krwią,
-
biegunka występująca w nocy,
-
ból brzucha, który budzi dziecko w nocy,
-
promieniowanie bólu do barku, pleców lub kończyn dolnych,
-
objawy ogólne (niewyjaśniona gorączka, chudnię-cie, zahamowanie wzrostu lub jego przyspieszenie, opóźnione dojrzewanie płciowe, bóle stawów),
-
w wywiadzie rodzinnym – obciążenie rodzinne chorobami takimi jak: nieswoiste zapalenia jelit, choroba trzewna, choroba wrzodowa, choroby układowe, np. stawów.
Co można zrobić w warunkach domowych?
Jeżeli nie ma objawów ostrych, wymagających pilnego kontaktu z lekarzem, zaleca się leczenie w zależności od objawu wiodącego. Można stosować leki: poprawiające czynność przewodu pokarmowego (trimebutyna, mebeweryna), działające rozkurczowo (drotaweryna, alweryna), przeciwwzdęciowo (simetikon), preparaty probiotyczne.
Ważnym elementem jest postępowanie dietetyczne, zapewniające prawidłowe żywienie dziecka w zależności od wieku, z unikaniem pokarmów ciężkostrawnych, ostrych przypraw czy napojów gazowanych oraz dbałość o regularne oddawanie stolca.
Pytania, na które czytelnik znajdzie odpowiedź w tekście:
-
Kiedy mówimy o ostrym bólu brzucha, a kiedy przewlekłym?
-
Co może być przyczyną bólów brzucha?
-
Kiedy trzeba zasięgnąć porady lekarza?
-
Jakie badania dodatkowe należy wykonać u dziecka z bólami brzucha?
Dr n. med. Jolanta Porębska
Katedra i Klinika Pediatrii w Zabrzu
Szpital Kliniczny nr 1 im. Prof. St. Szyszko w Zabrzu
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Dodaj komentarz